Τι είναι η περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια (ΠΑΑ);
Οι αρτηρίες (με την εξαίρεση των πνευμονικών αρτηριών) είναι οι αγωγοί που μεταφέρουν το αίμα πλούσιο σε οξυγόνο από την καρδιά προς το υπόλοιπο σώμα για να το θρέψουν. Το εσωτερικό του αυλού των αρτηριών είναι λείο για να επιτρέπει την απροβλημάτιστη ροή του αίματος. Με την πάροδο του χρόνου όμως το εσωτερικό τους τοίχωμα μπορεί να γίνει παχύ και ανώμαλο από εναποθέσεις υλικών όπως χοληστερόλη, ασβέστιο, κατεστραμμένα κύτταρα και ινώδης ιστός. Αυτό συμβαίνει κυρίως στα σημεία όπου οι αρτηρίες διακλαδίζονται. Οι εναποθέσεις αυτές αποτελούν τη λεγόμενη αθηρωματική πλάκα. Η ασθένεια αυτή είναι η γνωστή σε όλους αρτηριοσκλήρυνση.
Με τον καιρό συσσωρεύεται σταδιακά αρκετή πλάκα η οποία δημιουργεί στενώσεις ή αποφράξεις στα αγγεία με αποτέλεσμα να μειώνεται η ροή του αίματος και κατ` επέκταση η παροχή οξυγόνου στους ιστούς. Η πάθηση αυτή που αφορά κυρίως τις αρτηρίες των κάτω άκρων ονομάζεται περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια (ΠΑΑ) ή περιφερική αγγειακή νόσος (ΠΑΝ).
Συνήθως η ασθένεια εξελίσσεται αργά και χρειάζεται αρκετός χρόνος για να επιδεινωθούν τα συμπτώματα όταν αυτά εμφανιστούν γιατί ο οργανισμός αναπτύσσει παράπλευρες οδούς στην προσπάθειά του να διατηρήσει μια καλή αιμάτωση των ιστών.
Κάποιες φορές όμως μια αθηρωματική πλάκα μπορεί να επιπλακεί και να υποστεί μερική ρήξη από αιμορραγία στο εσωτερικό της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την άμεση επικάθηση νέων θρόμβων πάνω της με συνέπεια μια ταχεία επιδείνωση της στένωσης ή και πλήρη απόφραξη που οδηγούν σε έξαρση των συμπτωμάτων και κρίσιμη ισχαιμία.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου της Περιφερικής Αποφρακτικής Αρτηριοπάθειας;
Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για την ΠΑΑ συμπίπτουν με αυτούς που προκαλούν, αυξάνουν και συντηρούν την αρτηριοσκλήρυνση. Το κάπνισμα είναι ο κύριος εξ`αυτών που όχι μόνο προκαλεί και επιδεινώνει την αθηρωματική πλάκα, αλλά και μειώνει την πρόγνωση κάθε χειρουργικής προσπάθειας αν συνεχιστεί μετεγχειρητικά. Επιπλέον παράγοντες κινδύνου είναι ο διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση, τα υψηλά επίπεδα χοληστερίνης, η παχυσαρκία, το αυξημένο ουρικό οξύ και το οικογενειακό ιστορικό ΠΑΑ, ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου ή εμφράγματος. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ΠΑΑ προσβάλλει άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (συνήθως πάνω από 60 ετών). Στις δυτικές κοινωνίες, περίπου ένα στα τέσσερα έως πέντε άτομα πάνω από 70 ετών πάσχει απο ΠΑΑ με τους ανδρες να εμφανίζουν τη νόσο πιο συχνά από τις γυναίκες.
Είναι προφανές ότι η διακοπή του καπνίσματος, ο τακτικός έλεγχος και η αντίστοιχη θεραπεία του διαβήτη, της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερίνης και του ουρικού οξέος, καθώς και ένας υγιεινός τρόπος ζωής με ισορροπημένη διατροφή και σωματική άσκηση προλαβαίνουν σημαντικά την εμφάνιση και εξέλιξη της νόσου.
Ποια είναι τα συμπτώματα της Περιφερικής Αποφρακτικής Αρτηριοπάθειας;
Η ΠΑΑ μπορεί να μείνει ασυμπτωματική για πολύ καιρό. Το πρώτο σύμπτωμα που συνήθως εμφανίζει είναι η λεγόμενη διαλείπουσα χωλότητα. Με άλλα λόγια πρόκειται για έναν πόνο που εμφανίζεται μετά από ορισμένα μέτρα βάδισης στους γλουτούς, στους μηρούς, στη γάμπα ή στα πόδια ανάλογα με το που εντοπίζεται η στένωση/απόφραξη και αναγκάζει τον ασθενή να σταματήσει. Μετά από ένα μικρό διάλειμμα λίγων λεπτών ο πόνος εξαφανίζεται και ο ασθενής μπορεί να συνεχίσει πάλι τη βάδισή του μέχρι την επόμενη ολιγόλεπτη στάση ανάπαυλας. Για αυτό της το χαρακτηριστικό, η νόσος αυτή λέγεται και “νόσος της βιτρίνας”, επειδή οι πάσχοντες που περπατούσαν στις αγορές, προσπαθούσαν να κρύψουν αυτή τους την „αναπηρία“ σταματώντας στις βιτρίνες για να τις χαζέψουν.
Όταν η ασθένεια προχωρήσει τότε ο πόνος εμφανίζεται μετά από λίγα βήματα ή ακόμα και σε ηρεμία στην περιοχή της γάμπας και του ποδιού/ δακτύλων, κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο ασθενής κρεμάει το πόδι του από το κρεβάτι για να μπορέσει να μετριάσει τον πόνο και να κοιμηθεί.
Στο τελικό στάδιο της ΠΑΑ ξεκινούν να παρουσιάζονται τροφικές διαταραχές στα κάτω άκρα με αποτέλεσμα χρόνια έλκη και γάγγραινα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πιθανότητα του ασθενούς να χάσει μέρος από το κάτω άκρο είναι αρκετά μεγάλη.
Ιδιαίτερη μνεία χρήζουν οι ασθενείς με ΠΑΑ στους οποίους συνυπάρχει ο ζακχαρώδης διαβήτης. Εδώ η πρόγνωση της ασθένειας είναι πιο άσχημη και η εξέλιξή της ταχύτερη. Ένας από τους λόγους είναι ότι οι ασθενείς με χρόνιο διαβήτη, πέρα από τις αλλοιώσεις της μικροκυκλοφορίας των αγγείων, παρουσιάζουν και εκφυλιστικές αλλοιώσεις των περιφερικών νεύρων με αποτέλεσμα την μείωση μέχρι και έλλειψη της αισθητικότητας των άκρων και της αίσθησης του πόνου (περιφερική νευροπάθεια). Σε μια προχωρημένη ΠΑΑ, όταν ασκηθεί εξωτερική πίεση από στενά παπούτσια ή μετά από μικροτραύματα, η έλλειψη αιμάτωσης προκαλεί χρόνια έλκη ή και γάγγραινα με μεγάλο κίνδυνο μόλυνσης που είναι δύσκολο να θεραπευθούν ακόμα και μετά από επαναιμάτωση. Η παραπάνω περιγραφή μαζί με ορισμένες πολύπλοκες δομικές αλλοιώσεις στα οστά του άκρου ποδός αποτελούν και την κλινική εικόνα του διαβητικού ποδιού.
Πως γίνεται η διάγνωση της Περιφερικής Αποφρακτικής Αρτηριοπάθειας;
Η λήψη ενός πολύ καλού ιστορικού – όπως σε όλες τις ασθένειες – είναι ζωτικής σημασίας για τη διάγνωση της ΠΑΑ. Αυτό γιατί πολλές φορές ο πόνος στα κάτω άκρα αποδίδεται σε μυοσκελετικό ή νευρολογικό πόνο (ισχιαλγία) και ο ασθενής δεν αναζητά άμεσα τον ιατρό. Έπειτα είναι σημαντικό να ερευνηθούν και να ελεγχθούν οι παράγοντες κινδύνου και να κατευθυνθεί σωστά ο ασθενής όχι μόνο για την ΠΑΑ αλλά και για τον κίνδυνο που διατρέχει να πάσχει από καρωτιδική ή/και από στεφανιαία νόσο.
Ακολουθεί η απαραίτητη κλινική εξέταση με επιθεώρηση των κάτω άκρων, ψηλάφηση των σφυγμών και μέτρηση του σφυροβραχιόνιου δείκτη πίεσης που δεν είναι τίποτε άλλο από τη μέτρηση της συστολικής πίεσης στο κάτω άκρο, ανάλογα με την „μεγάλη“ πίεση που μετράμε στο χέρι μας, και τη σύγκρισή της με αυτήν. Ιδανικά θα πρέπει οι τιμές τους να είναι ίδιες μεταξύ τους ή να έχουν μικρή διαφορά. Η μέτρηση αυτή γίνεται σε ηρεμία και αν κριθεί απαραίτητο μετά από δοκιμασία βάδισης ως το όριο του πόνου.
Σε περίπτωση που οι παραπάνω εξετάσεις μας οδηγήσουν σε υποψία ύπαρξης ΠΑΑ το επόμενο στάδιο είναι ένα υπερηχογράφημα έγχρωμης ροής (triplex) στο οποίο μπορούν να αναδειχθούν ανωμαλίες στη δομή και το εύρος των αγγείων καθώς και να μετρηθεί η ταχύτητα ροής του αίματος μέσα σ’ αυτά δίνοντας μας μια πολύ αξιόπιστη εικόνα για το βαθμό της στένωσης ή την έκταση της απόφραξης.
Σε περίπτωση που η κλινική εικόνα και οι παραπάνω εξετάσεις καθιστούν απαραίτητο τον προγραμματισμό μιας θεραπείας τότε το επόμενο βήμα είναι μια αξονική, μαγνητική ή ψηφιακή αγγειογραφία, ανάλογα με το υπερηχητικό εύρημα. Σε όλες είναι απαραίτητη η χορήγηση σκιαγραφικού (το σκιαγραφικό της μαγνητικής αγγειογραφίας δεν είναι νεφροτοξικό όπως στις άλλες δύο). Η ψηφιακή αγγειογραφία που είναι επεμβατική αφού γίνεται με παρακέντηση συνήθως της μηριαίας αρτηρίας και χορήγηση σκιαγραφικού μέσω αυτής, προσφέρει το πλεονέκτημα πέρα από τη διάγνωση και της άμεσης θεραπείας, αν αυτή είναι δυνατή με μπαλονάκι ή stent.
Ποια είναι η θεραπεία της Περιφερικής Αποφρακτικής Αρτηριοπάθειας;
Η θεραπεία της ΠΑΑ είναι πολυποίκιλη και μπορεί να είναι αμιγώς ενδοαυλική (μπαλονάκια, stent), αμιγώς ανοιχτή χειρουργική (ενδαρτηρεκτομή, bypass) ή να συνδυάζει και τις δύο μεθόδους οπότε λέγεται υβριδική προσέγγιση (βλ. θεραπεία).